Starannie przewiązany czerwoną wstążką pakiet kilkunastu listów i dokumentów. Pakiet jest zatytułowany: Walka o popiersie Tadeusza Kościuszki w Końskich. Korespondencja Zygmunta Kwietniewskiego b. zasłużonego opiekuna społecznego nad zabytkami kultury w Końskich z władzami PRL (i doradcą p. Kwietniewskiego Henrykiem Zawadzkim). Korespondencja i dokumenty pochodzą z 1979, 1980 i 1985 roku. Długo uzupełniałem wiadomości, dokumenty fotografie. Uzbierało się…
W ubiegłym roku miałem wydać książkę pod tym właśnie tytułem: Walka o popiersie Tadeusza Kościuszki w Końskich. Pierwszym rozdziałem miała być historia pomnika cara Aleksandra I w Końskich. Tak więc publikuję obszerne materiały przygotowanej książki na mojej stronie.
List Henryka Seweryna Zawadzkiego
z dnia 20 listopada 1989 r. do Bogumiła Kacerskiego
[…] Czteroklasowe progimnazjum w Końskich powstało nie w 1915 r., a w 1912 r. [sic! – przytaczam dokument z 28 września 1921 roku wskazujący na rok powstania progimnazjum – rok szkolny 1910-11] na skutek starań Komitetu Szkolnego w Końskich przyjechał p. [Wacław] Skąpski i w 1912 r. założył szkołę. Szkoła mieściła się nieco za miastem, obok szpitala, przy drodze do Baryczy, w koszarach p. Paszkowskiej. Na początku 1914 r. była w Końskich wielka uroczystość odsłonięcia pomnika cara Aleksandra II, jako oswobodziciela chłopów spod pańszczyzny w 1864 r. Pomnik tj. popiersie cara z brązu ustawiono na marmurowym cokole, na skwerze, naprzeciwko kościoła. W tej uroczystości nasze gimnazjum brało udział; były chóralne śpiewy (Boże Caria chrani), defilady itd.
[…] Grono nauczycielskie: Stefan Kacperski – j. polski, panna [Maria] Sztobryń – j. francuski, pani Fiszerowa – j. niemiecki, [Zygmunt] Biernacki – matematyka, ks. katecheta Sobierajski, Olszewski – dyżurny na korytarzach (miał pilnować aby nie rozmawiano po polsku, ale nikt się do tego nie stosował), Rosjanie: [Paweł] Archangielskij – inspektor, Sirnow – rysunki, Dobromysłow – j. rosyjski, (Kriuków – rysunki) […].
W Końskich jest bardzo wiele do zrobienia, ale nie ma chętnych ludzi do pracy społecznej. Brak jest muzeum regionalnego, brak placówki, która by się zajęła historią lat ostatnich, od 1939 r. …
Z artykułu w Varśavskom Eparchiannom Listkie
W powiatowym mieście Końskie w Guberni Radomskiej wzniesiono wykonane z brązu popiersie cara na marmurowej kolumnie. Pomnik Odsłonięto 6 maja 1914 r. [wg kalendarza gregoriańskiego 18 maja 1914 roku]. Najprawdopodobniej pomnik stał około roku. Dzisiaj nie istnieje.
Jeszcze przytoczę fragment książki:
Aleksander II (1818-81) – rosyjski imperator, starszy syn Mikołaja I, wstąpił na tron w 1855 roku. Aleksander II otrzymał staranne wykształcenie w duchu liberalnym. Jego panowanie zaznaczyło się szeregiem znaczących reform – zniesieniem pańszczyzny, reformą ziemską, sądową i wojskową, liberalizacją prasy i życia publicznego. Za swoją działalność otrzymał tytuł Oswobodziciela, niemniej w Polsce uważano go przede wszystkim za despotę.
Skromne pomniki Aleksandra II zaczęto masowo wznosić z inicjatywy chłopów po zniesieniu pańszczyzny. Drugą falę budowy okazałych pomników wywołała męczeńską śmierć cara. Z okazji pięćdziesięciolecia zniesienia pańszczyzny wzniesiono Aleksandrowi II ponad tysiąc pomników, w zasadzie mało interesujących z artystycznego punktu widzenia, sztampowych popiersi. W Rosji był on bezspornym liderem w liczbie wzniesionych pomników. Także w Polsce, gdzie całe społeczeństwo z wyjątkiem chłopstwa widziało w carze przede wszystkim pogromcę powstania, wzniesiono około dziesięciu pomników z różnych okazji. Do naszych czasów przetrwały tylko pojedyncze.
Informacje zawarte w książce Kiryła Sokoła i Aleksandra Sosny: Stulecie w kamieniu i metalu. Rosyjskie pomniki w Polsce w latach 1815-1915, Moskwa 2005 r.
Fragment pomnika z rosyjskimi napisami został odnaleziony w koneckim parku zimą, podczas kopania rowu pod zasilanie budynków instalacją centralnego ogrzewania (druga połowa lat siedemdziesiątych?).
Pamiętam: było to w zachodniej części parku na wysokości pomiędzy Świątynią Grecką, a skrzydłem pałacowym z biblioteką. Zobaczyłem bryłę kamienną piaskowca na skraju długiego rowu, na kamieniu wyraźnie odbijały się złocone litery cyrylicy. Wszystko wspaniale przyprószone śniegiem Nie miałem przy sobie aparatu fotograficznego (posiadałem wtedy aparat START). Postanowiłem przyjść po kilku dniach – kamiennego fragmentu już nie było, rów był zasypany. Ten fragment pomnika cara zobaczyłem ponownie później, o zgrozo: rosyjskie napisy pokrywane były cementową szlichtą (później zakryte żeliwnymi tablicami). Wyprzedzam późniejsze wydarzenia w historii tego pomniczka. Tak więc na tych informacjach chwilowo poprzestanę.